Recent verscheen er bij de uitgeverij Helios, in samenwerking met de VTB-VAB, een interressant boekje, dat de titel Kalender van de Vlaamse feesten meekreeg. Het is samengesteld door het Seminarie voor Volkskunde KULeuven, onder leiding van Stefaan Top en brengt een overzicht van de Vlaamse feestkultuur. En ... ook onze zwaarddans vindt er een plaatsje in. Wij drukken het hiernaast af. Maar om u niet te verplichten op zoek te gaan naar een vergrootglas, geven wij hierbij de tekst:
Halfvastenzondag
Antwerpen
Zwaarddansen ***
Het zwaarddansen kent een zeer lange traditie en zou reeds tijdens de Middeleeuwen bestaan hebben. Het is nu nog in enkele landen, zoals Schotland, erg populair. De volksdansgroep Lange Wapper voert sedert 1970 enkele zwaarddansen uit op de Handschoenmarkt voor de kathedraal. Dit gebeurt elk jaar op halfvastenzondag, Laetarezondag. De groep trekt in stoet vanuit café "Den Hopsack” in de Kleine Pieter Potstraat naar de markt, vergezeld van volksmuzikanten en twee narren. Tijdens het dansen met de zwaarden worden verschillende figuren gevormd, waarbij de zwaarden onderling niet mogen losgelaten worden. Het hoogtepunt is wel, wanneer de tien dansers hun zwaarden boven het hoofd ineenvlechten. De voordanser neemt daarop plaats en zwaait de Antwerpse vlag, wat vrij spectaculair is. Daarna gaat men weer in stoet naar het vertrekpunt. Er zijn zes voorstellingen van ongeveer een half uur. Duizenden belangstellenden kijken telkens naar dit zeer waardevolle stukje volkskunst.
Hebt ge met mij meegenoten van dit laatste stukje zin: zeer waardevolle stukje volkskunst? Plezierig, hee. En denk nu niet, dat men de waardering grif rondstrooit in dit boekje. Trouwens, hebt ge die drie sterren opgemerkt? Dat is de hoogste, waardering. En daarmee stellen wij ons tussen de belangrijkste folkloristische gebeurtenissen in het Vlaamse land. Ziehier wat de samenstellers over die sterrenwaardering zeggen:
Alle opgenomen feestelijke activiteiten zijn natuurlijk niet even fascinerend. We hebben daarom met een sterrensysteem gewerkt: zo is een manifestatie met *** hoe dan ook een waardevol volkscultureel iets, dat zeker de moeite loont om zich extra te verplaatsen. Andere zaken krijgen een of twee sterren. Dit betekent dat ze weliswaar minder relevant zijn, maar toch iets specifieks illustreren van de streek of de gemeente. In ieder geval een bezoek waard als men ter plekke of in de buurt is.
Weer een reden dus om met dezelfde geestdrift en inzet voort te doen. Spijtig voor een aantal kleine onnauwkeurigheden die alweer in de tekst geslopen zijn. Wij zouden een prijsvraag moeten inrichten om te zien wie ze er allemaal uithaalt... Wij sturen echter alvast een gekorrigeërde tekst, zoals de samenstellers in hun inleiding vriendelijk vragen.
Speurtocht (28 )
Wij bevinden ons nog altijd in het jaar 1443. Als reeds vermeld in onze vorige bijdrage vinden wij nog een gegeven uit ons Vlaamse land vooraleer wij het eerste nieuws uit het buitenland vernemen. Vanuit de Oostvlaamse kontreien, waarin wij ons bij de laatst besproken teksten bevonden begeven wij ons opnieuw naar de kuststreek. En daar vinden wij in de Oudenburgse stadsrekening van 1442 volgende tekst:
(RAB Rekenkamer 37630 - folio 7 - recto - post 4)
Tekst, die wij misschien beter samen met u even doornemen:
It(em) upte( n) darde(n) dach va(n) Maerte ghes(endt) den ghezelle(n) va(n) stalhille alsij hier
quame(n) speelen Mette(n) zwerde . j. k(anne) Rijnschs wijns te viij s p den
stoop en(de) .1. k(anne) poytaus te v. s p de(n) stoop, val(uta) xxvj s p
De tekst waar wij het over hebben, werd voor de eerste keer onder de ogen van het breder publiek gebracht door E.Feys en D. Van De Casteele in hun Histoire d’Oudenbourg, verschenen in Gent, 1873-77 (pag. 626).
Wat de juiste datering betreft. Feys en Van de Casteele gebruiken het jaar 1443 en wij hebben reeds ondervonden, dat zij zeer akkuraat zijn. En inderdaad de rekening loopt van 24.02.1442 tot 10.03.1443. Vermits de vermelding nu vooraan in de rekening staat zou men verwachten, dat de gebeurtenis zich afspeelt in 1442. Maar... het betreft een rekening in oude stijl, waarbij het jaar loopt, van Pasen tot Pasen, zodat wij in dit geval (twee data voor Pasen), er een jaar moeten bijvoegen. Dat lijkt misschien chinees maar als ge er het fijne wilt van weten, vraag het dan maar aan Renaat of aan Piet De Gryse!
Verder is ons de eksakte dag bekend: 3 maart en dat was de zondag voor vastenavond, want in de volgende post lezen wij:
it(em) upte(n) v.ste(n) dach va(n) maerte dat was te vastenavonde
Dus in ieder geval een vermelding uit de vastenavondtijd.
Wie was er aan het werk?
Ghezellen van Stalhille, een dorp op een zestal kilometer in vogelvlucht verwijderd van Oudenburg. Gezien Oudenburg een vrij belangrijk stadje was, past dit geheel in het beeld dat wij ons reeds vormden voor de optredens in de kuststrook: groepjes uit de onmiddellijke omgeving, die gaan dansen in de stad voor een beloning.
Voor het overige leert de tekst ons weinig of niets. Gezellen is, zoals wij reeds eerder bespraken, een vrij algemene term, die ons niets kan leren. De omschrijving "speelen metten zwerde" verdient het voorbehoud, dat wij reeds meerdere malen in vorige bijdragen maakten.
Wat wij wel vernemen is, dat de rijnwijn zo’n 60 % duurder was dan de franse wijn (poytaus = uit de streek van Poitiers) en dat het gezelschap zowat 10 liter wijn te verwerken kreeg. Wij mogen dan ook wel aan nemen, dat de groep minimum uit een twaalftal mensen moet bestaan hebben. Wellicht waren heter zelfs meer.
Vergelijken wij met andere gegevens uit Oudenburg, dat zien wij dat in het jaar:
| 1409 dansers uit Gistel-Ambacht | 2 kannen | krijgen |
| 1432 dansers uit Oudenburghoek | 1 kan | krijgen |
| 1432 dansers uit Zandvoorde | 1 kan | krijgen |
| 1438 dansers uit KIemskerke | 1 kan | krijgen |
| 1438 dansers uit Oostende | 1 kan | krijgen |
| 1443 dansers uit Stalhille | 2 kannen | krijgen |
Wij kunnen dus vermoeden dat de groep uit Gistel-Ambacht (of ging het hier om meerdere groepen?) en deze uit Stalhille of meer personen omvatten of aanzienlijk beter waren dan de andere. Of waren de heren van het magistraat in 1409 en 1442 misschien bizonder vrijgevig? Wie zal het ons zeggen???
Boek 2
De feestdagen naderen... Denk eens aan Lange Wapper? en aan de zwaarddans. Neen, wij moeten geen geld!!! Maar, kunt ge ons prachtig fotoboek niet aanwenden als geschenk? Een boek waar ge zelf in afgedrukt, staat!!! Aan een suikertante, aan een suikernonkel, aan een buitenlandse vriend of relatie... Met een uitgave van 300 frankskens doet ge iemand én ons plezier...
En...
Toch willen wij wel geld. Maar daarvoor presteren wij dan ook iets nietwaar? Geraden? Natuurlijk: de Driekoningen komen weer overal aanbellen.Wanneer?
zondag 4 januari 1987 gaan Herman Suetens, Pierre Timmerman en Mon Westers op stap met Linda en Walter Schraeyen als muzikanten.
zaterdag 10 januari 1987 is de beurt aan Pieter Bombeke, Mark De Wachter en Renaat Van Craenenbroeck. Voor de muziek zorgt dan Michel Terlinck.
Laat eens weten, wanneer wij bij u welkom zijn. En doe zoals de besten: organiseer op dat tijdstip een familiefeestje: het vergemakkelijkt de zware taak van de drie koningen... Bedankt voor de medewerking!!!
REDAKTIE: Renaat Van Craenenbroeck
Vleminckveld 29 - 2000 Antwerpen
Tel. (031)33 61 48