speurtocht (13)
Wij slaan weer zowat tien jaar over. In onze bijdrage 12 ('t Zw 25) spraken over de Gistelse tekst, die vermoedelijk op het jaar 1410 sloeg. Met de nieuwe te bespreken tekst, afkomstig uit de Damse stadsrekeningen, zitten wij in het jaar 1419. Laat ons de tekst eert en vooral eens nader bekijken:
Item den viijsten dach inde zelve maend. ghesonden zeke(re)
scepghesellen die van brucg(he)
hier quamen en(de) speilden met zwerden hier acht(er) de stede
.ij k(annen) wine van iiij gro(ot) de
stoop ghevullet te victoors .en(de) heml(ieden) ghesconcken up
de strate val(uta) xvj s (hellingen)
RAB Rekenkamer 33 564 - folio 34 - recto - nummer 8
Een merkwaardige tekst om twee redenen: de datering en de identiteit van de dansers. Wij lichten dit nader toe in onze tekstanalize.
Stippen wij eerst nog aan, dat de tekst blijkbaar voor het eerst werd aangehaald door de nu ons reeds bekende Edmond vander Straeten in zijn Théatre villageois. Wel moeten wij de tekst vinden in het eerste deel (par. 29). Reden waarom wij hem aanvankelijk over het hoofd hadden gezien. De tekstaanhaling in voetnota bevat evenwel een aantal grove onjuistheden, inkluzief een weglating van een ons inziens belangrijk element.
Vooreerst is er de juiste datering. Vander Straeten spreekt over het jaar 1418. De Damse rekening loopt evenwel van midwinter 1418, tot Sint-Jansmis 1419. het tekstgedeelte inde zelve maend slaat heel duidelijk op augustus, zoals uitdrukkelijk aangeduid in de betiteling van de reeks posten, waarbij ons uittreksel hoort: Betaelt ... in ougstmaend. Het door vander Straeten gepubliceerde rekeninguittreksel spreekt nu van: "den vjsten dach". Blijkbaar is dit een drukfout, want vander Straeten zelf vermeldt in zijn lopende tekst 8 Augustus, wat ook wij lezen! De definitieve datering is voor ons dan ook 8 augustus 1419.
We vermelden reeds, dat deze datering merkwaardig was. Waarom dan? Wel, alle teksten, die wij tot nu toe onder handen kregen (met uitzondering van deze uit Gistel, die geen nadere omschrijving van het tijdstip bevatte) spraken over de vastenavondtijd. En met deze vermelding zitten wij dan plots in hartje zomer! Wij kennen nog een zwaarddans, die in augustus wordt uitgevoerd: de Bac'ubert - op 16 augustus, feest van Sint-Rochus, de plaatselijke heilige - waarover wij reeds eerder schreven in 't Zw. Maar ook in Wallonië, in Marbisoux, een gehucht onder Marbais (Brabant) dansen de Pèlerins iets wat herinnert aan een reizwaarddans op de zondag die het dichtst bij 15 augustus ligt. Was augustus misschien ook een traditionele periode? Andere elementen uit de tekst schijnen dit eerder tegen te spreken. Laat ons daarom verder gaan met de analize van de tekst. Zeke(re) scepghesellen die van brucg(he) hier quamen: ja, wij lezen héél duidelijk SCEPghesellen, waar vander Straeten enkel spreekt over "gesellen". Slaan wij er het Middelnederlands Woordenboek van Verwijs op na, dan vinden wij als verklaring voor SCHIPGESELLE: Varensgezel, matroos. Dus blijkbaar geen leden van het schippersgilde, maar wat wij nu "zeelieden" zouden noemen. En die betekenis wordt nog versterkt door de omschrijving: die van Brugge naar hier kwamen. Waren het leden van het Brugse schippersgilde geweest, dan had, ons inziens, de tekstschrijver eerder gesproken, over lieden "van Brugge", zoals het geval in de tekst van 1407/08 in de Brugse Stadsrekening; ('t Zw 17: ghezellen van den brouke - ghezellen van sinte lauwereins). Maar neen, hij zegt duidelijk, dat zij van Brugge naar Damme kwamen. Dat maakt de tekst nu juist Interessant! Hij geeft inderdaad de indruk, dat de zwaarddans, die daar in Damme uitgevoerd werd, het werk was van vreemdelingen (?), die met hun schip in Brugge lagen en naar Damme kwamen afgezakt om de stedelingen aldaar te vermaken met enkele uitvoeringen van hun zwaarddans. Denk er wel aan, dat vreemdeling in die tijd ook de Brabander of de Hollander was... Dus toch buitenlandse invloeden aan het werk? Wie zal liet ons zeggen?
Wij herinneren er aan, dat in de oudste tekst over zwaarddansen (Brugge 1388/89) er ook sprake is van "sciplieden". Wij gaven in 't Zw 8 de voorkeur aan een interpretatie in de zin van "binnenschippers". Ter versterking van deze mening kunnen wij wellicht nog aanbrengen, dat in de Brugse stadsrekening van 1302 (P. 92) er sprake is van "den ambochte van scipliede". Toch zegt Verwijs ook onder SCHIPLIEDE: "Ook in de betekenis zeevarenden, schepelingen, in het bijzonder zij die overzeeschen handel drijven"! De vraag blijft dus open en de mogelijkheid van interpretatie blijft bestaan!
speilden met. zwerden: wij herinneren nogmaals aan het mogelijke voorbehoud, dat het hier eerder gaat om een schermoefening, dan om een reizwaarddans. Gezien de eerder ongewone datering; dringt dit voorbehoud zich sterker op...
hier achter de stede: wij verklaarden reeds eerder het woord "achter" als een aanduiding voor het voorkomen van het gebeuren op diverse plaatsen binnen een bepaalde ruimte (in dit geval: "hier" Damme). Dus duidelijk meerdere uitvoeringen.
2 kannen wine van 4 groot de stoop / in een kan gaan er twee stopen, zodat de eindsom inderdaad juist is:
4 x 2 = 8 x 2 = 16 schelling. Net als in Oudenburg in 1409 ontvangsen de dansers (?) geen geld, maar rechtstreeks wijn, dit in tegenstelling tot Brugge, waar er steeds geld werd gegeven.
ghevullet te victoors: die victor (zijn familienaam is Bertolfs, zoals wij uit de omringende teksten leren) is de herbergier, die de kannen mag vullen.
ende hemlieden ghesconcken up de strate: de drank werd dus in open lucht genuttigd. Waarschijnlijk was het weer ernaar!
Laat ons samenvatten: 8 augustus 1419 komen te Damme, vanuit Brugge, wellicht vreemde zeevarenden met zwaarden dansen (?) op diverse plaatsen binnen de stede. De stadsmagistraat schenkt hen daarvoor twee kannen wijn. Victor Bertolfs krijgt de opdracht deze te vullen en ze de dansers (?) te bezorgen, die ze uitgedronken hebben (de kannen) op de straat. Heel die traktatie kostte de stad Damme zestien schellingen.
Ons kaartje groeit weer aan met een eenheid. Wij blijven in de streek rond Brugge. Dat blijft ook nog; met de volgende tekst het geval. Die tekst dateert weerom van een tijdje later: 1431 en is afkomstig uit. Oudenburg Als bizonderheid vinden wij de opgave van twee plaatsnamen van herkomst van de dansers.
In speurtocht 9 stipten wij aan, dat onze berekeningen om het aantal dansers te berekenen op een verkeerd idee berustten. Wij wisten nog niet precies waarom, maar hadden wel vastgesteld, dat elke som vermeld in de diverse posten van de Brugse stadsrekeningen daarna opnieuw werd aangehaald, maar dan vermenigvuldigd met twaalf. Zo dachten wij aan twaalf dansers! Het was te schoon om waar te zijn: het betreft hier enkel een omrekening van groot in parisis, met andere woorden een omrekening in een andere muntsoort. Spijtig...
bloot
Dat ons matineus optreden sommige mensen uit de buurt van de Handschoenmarkt uit hun bed zet; dat wisten wij al, maar nu eerst horen wij van de hilariteit, die in 1981 veroorzaakt werd, door een stel hotelgasten, die de eerste uitvoering bijwoonden in hun ... blootje achter één van de vele hotelramen op het pleintje. Hopelijk was de kamer flink verwarmd, zodat ze er geen verkoudheid hebben aan over gehouden. De zwaarddansers hadden er geen weet van. Robert Cloos, de huisfotograaf en filmer, zorgde wel voor een (onduidelijk) filmbeeld. Wedden, dat er dit jaar heel wat ogen de vensters op het pleintje zullen afspeuren?
italia
Ja, ook Italië heeft een reizwaarddans. Weliswaar helemaal in het noorden en vlakbij de Italiaanse grens, maar toch nog in Italië. het stadje heet Penestrelle en ligt op geringe afstand van Briancon, waard de Bac'ubert te situeren is. Merkwaardig aan de Fenestrelle-dans is het spel rondom de dans en de deelname van een nar met een hoepel! Volgens onze Inlichtingen wordt de dans uitgevoerd rond 20 augustus. Wij zouden graag een film maken, maar weten niet of de dans heden ten dage nog uitgevoerd wordt. Daarom zouden wij graag eerst de plaatselijk magistraat aanschrijven om inlichtingen in te winnen. Maar... wie kent. er voldoende Italiaans om een briefje te schrijven? Dat die persoon zich kenbaar make en ons helpe! Nog in Italië zou er een zwaarddans met zwaarddansspel bestaan hebben in Vicoforte in de buurt van Mondovi in Piedmont. Volgens onze inlichtingen wordt de dans niet meer uitgevoerd. Maar ook dit zouden wij graag natrekken...
Werk is er dus nog genoeg aan de winkel. Zelfs in volle krisistijd. Wie zin heeft om mee te werken wordt dan ook met open armen ontvangen . . .
REDAKTIE: Renaat Van Craenenbroeck
Vleminckveld 29 - 2000 Antwerpen
Tel. (031)33 61 48